In november 2023 verscheen het verslag van een onderzoek naar zelfcensuur in het hoger onderwijs en de wetenschap: eindrapport van november 2023 met bijlagen. Dit onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Technopolis in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), ondersteund door een klankbordgroep. Uit het onderzoek is gebleken dat minderheidsgroepen van onderzoekers, docenten en studenten zelfcensuur toepassen door hun gedrag binnen bepaalde onderzoeks- en onderwijsactiviteiten aan te passen uit angst voor negatieve gevolgen. Substantiële groepen onderzoekers, docenten en studenten zien zelfcensuur als bedreiging voor de kwaliteit van onderzoek en hoger onderwijs.
Het Docentencollectief deelt het kritische oordeel van het rapport. Het is waardevol dat zelfcensuur in kaart is gebracht en dat het rapport het belang van diversiteit aan perspectieven benadrukt. De KNAW-claim uit 2018 dat er ‘geen signalen’ zijn van zelfcensuur is hiermee wel weerlegd. Verder is het echter een niet al te best geschreven rapport: nauwelijks diepgang, boordevol onnodige herhalingen, open deuren en taalfouten. Het brisante thema van mogelijke maatregelen tegen zelfcensuur wordt helaas gesmoord in bureaucratische vage taal over ‘kaders’, ‘maatwerk’, ‘monitoren’ en ‘handreikingen’.
Dit rapport is een gevolg van de interacties tussen de wetenschap, de onderwijsministers en de Tweede Kamer sinds de motie Duisenberg. Aan de basis van de motie lagen zorgen over zelfcensuur als gevolg van gebrek aan diversiteit van perspectieven en overtuigingen. Het valt op, dat dit thema überhaupt niet is onderzocht: Op bladzijde 18 wordt vastgesteld dat het onderzoeken van ‘gebrek aan diversiteit van perspectieven […] niet mogelijk is binnen de strekking van dit onderzoek.’ Het cruciale probleem op dit punt lijkt te zijn dat er geen vaste posities en onderzoeksubsidies zijn voor ideologisch tegendraads onderzoek. De hamvraag of de academische wereld eenzijdig ‘links’ of ‘woke’ is wordt überhaupt niet benoemd. Over zelfcensuur vanwege politieke voorkeur wordt slechts in omfloerste termen gerapporteerd, bijvoorbeeld op bladzijde 29. De KNAW beloofde grote alertheid op dit thema, dus het Docentencollectief is erg benieuwd wat er nu aan gedaan gaat worden.
De cruciale kwesties zijn dus nog niet onderzocht. Hopelijk belandt dit rapport rapport bij zowel de minister, de KNAW, als de Tweede Kamer niet in de la, want de signalen zijn zorgelijk te noemen.